Yumurta Dondurma

Yumurta dondurma nedir?

Yumurta dondurma; kadının yumurtalığından elde edilen yumurta hücrelerinin (oosit) ileride çocuk sahibi olmak amacıyla dondurularak saklanması işlemidir. Bu amaçla adetin 2./3. günü hormon iğneleriyle yaklaşık 10-15 gün süren yumurta büyütme tedavisine başlanır. 3-4 defa ultrason kontrolleriyle yumurtaların büyümesi izlenir. Yumurtalar yeterli büyüklüğe ulaştığında çatlatma iğnesi yapılıp 36 saat sonra genel anestezi altında vajinal ultrason eşliğinde yumurta toplama işlemi uygulanır. Bu işlem ortalama 15 dakika sürer. Vitrifikasyon (hızlı dondurma) yöntemiyle yumurtalar dondurulur ve -196 derecede sıvı azot tanklarında hasta çocuk sahibi olmayı düşünene kadar yasalar gereği 5 yıl boyunca saklanır. Kişi, 5 senenin sonunda kendi isteğiyle saklama süresini daha uzun sürelere uzatmak isterse Bakanlık izni ile bu süre uzatılabilir.

Son 50 yıl içerisinde dondurma teknikleri çok ilerleme göstermiştir. Birçok teknik önce deneysel daha sonra hayvanlarda denenerek insanda uygulanmaya başlanır. Üreme hücrelerinin başarıyla dondurulmaya başlanması 1949 yılında sperm hücresinin dondurulması ile olmuştur. 1972 yılında önce fare embriyoları, daha sonrada insan embriyoları dondurulmuştur. İnsan yumurtası (oosit) uzun yıllar dondurulamamış ya da denemeler başarılı olmamıştır. İlk oosit kryo sonrası gebeliğin elde edilmesi 1986 yılında bildirilmesine rağmen, yumurta dondurarak rutin olarak gebelik elde edebilme uzun bir zaman dilimi içerisinde olmuştur.

Bu yavaş ilerlemenin en büyük sebebi; oositin vücuttaki en büyük hücre olması nedeniyle içerisinde çok fazla miktarda su molekülü bulunduruyor olmasıdır. Dondurma işlemi esnasında hücrenin volümü çok önemlidir. Virüsler, bakteriler çok küçük volümde olduklarından herhangi bir işleme tabi olmadan dondurucuda dondurulup, çözüldüklerinde canlı kalabilirler. Oositin çok büyük, yuvarlak ve çok frajil bir hücre olmasından dolayı dondurma işlemi esnasında birçok güçlükle karşılaşılmaktadır. İçerisindeki su molekülleri kristalleşerek hücre hasarına neden olabilmektedir. Oysa sperm küçük olduğu için efektif bir şekilde kolaylıkla dondurulabilmektedir. Ayrıca erkek tek bir ejakülasyon ile milyonlarca sperm hücresi üretirken, kadın vücudu 28 günde sadece 1 veya 2 oosit üretir. Erkek puberteden itibaren tüm hayatı boyunca üretim yapabilirken, kadın 15-20 yıl boyunca üretim şansına sahiptir.

Embriyonun %50 hücresi canlılığını kaybettiğinde, kalan hücreler yaşayıp embriyonun canlılığını devam ettirebilir ve gebelik oluşturabilir. Oysa oosit dondurmada böyle bir şans yoktur.

Kimler yumurta dondurabilir?

Önceleri yalnızca ciddi bir cerrahi operasyon geçirecek, kanser tedavisi görecek hastalara yumurta dondurma izni veren Sağlık Bakanlığı, yasalarda yaptığı son düzenlemelerle yumurta rezervi düşük veya erken menopoz riski olan tüm kadınlara "yumurtalarını dondurma hakkı" sağlamaktadır.

Yumurta rezervi az olan genç, evli, bekar her kadın yumurtalarını dondurup istediği zaman anne olma şansını elde edebilir. Yasalar gereği yumurtaların saklama süresi 5 yıl ile sınırlıdır. Kişi, 5 senenin sonunda kendi isteğiyle saklama süresini daha uzun sürelere uzatmak isterse Bakanlık izni ile bu süre uzatılabilir.

Yumurta;

• Kemoterapi ve radyoterapi gibi yumurta hücrelerine zarar veren tedavilere başlamadan önce,
• Üreme fonksiyonlarının kaybedilmesine yol açacak ameliyatların öncesinde (yumurtalıkların alınması gibi),
• Ailesinde erken menopoz hikayesi olan ya da yumurtalık rezervi düşük olmakla birlikte henüz gebelik yaşamamış kadınlarda,
• Kanser tanısı nedeniyle ameliyat olacak veya kemoterapi görecek, üreme yeteneğini kaybedecek kadınlarda dondurulur.

Aşağıdaki durumlarda da yumurta dondurma işlemi yapılabilir:

• Yumurta toplama gününde eşinde sperm hücresi bulunamayan hastalarda.
• Embriyo dondurmanın yasak olduğu ülkelerde.
• Dünyada birçok ülkede gebeliğini geciktirmek ve ileri yaşta anne olmak isteyen kadınlarda.

Yumurta nasıl dondurulur?

Yumurta dondurma işleminde de tüp bebek tedavisinde uygulanan hormon tedavisi aynı şekilde uygulanır. Tedaviye hastanın adeti ile birlikte başlanarak, hormon iğneleri kullanılır ve elde edilecek oosit sayısı artırılır. Hormon iğnelerinin kullanıldığı süreç ve takibi tüp bebek tedavisi ile aynıdır. Yumurta dondurma işleminde de oositler anestezi altında, vajinal yolla toplanır. Embriyoloji laboratuvarında mikroskop altında tespit edilen oositler özel solüsyonlar içerisine alınarak, "incubator" denilen özel aletlere yerleştirilir. Oositlerin, toplanma işleminden iki saat sonra, etrafındaki hücreler temizlenir, kalite ve olgunluk dereceleri değerlendirilir. Sadece kaliteli ve olgun olan oositler dondurularak -196 C’deki sıvı nitrojen içerisinde depolanarak saklanır.

Vitrifikasyon Tekniği

Oosit kryopreservasyon için ne zaman ki vitrifikasyon yöntemi geliştirildi, bizler de klinik olarak rutinde oosit dondurabilmeye başladık. Vitrifikasyon; hızlı dondurma veya camlaştırma olarak da bilinir. Oosit çeşitli yoğunluktaki solüsyonlardan geçirilerek, çok küçük bir volüm ile mikroskop altında üzerinde isim ve kodlamaların bulunduğu taşıyıcıya yerleştirilerek -196 C’deki sıvı nitrojene daldırılır ve buradan depolama tankına kaldırılır. Oositlerin bulunduğu taşıyıcı üzerine ayrıca mutlaka her hastanın TC kimlik numarası yazılır.

Yumurta Dondurma Teknikleri

Oositler eskiden yavaş dondurma tekniği ile donduruluyordu. Bu teknikte oositler hazırlandıktan sonra bir aletin içerisine yerleştiriliyor ve yavaş bir şekilde ısı düşüşü sağlanıyordu. Bu işlem esnasında alette bir problem çıktığında tüm örnekler kaybediliyordu. Vitrifikasyonda ise herhangi bir alet kullanılmamaktadır. Bu teknik ile ‘yavaş dondurma tekniği’nden kesinlikle daha yüksek canlı kalma, döllenme ve gebelik oranları elde edilmektedir.

Günümüzde yapılan çalışmalar göstermiştir ki; vitrifikasyon ile dondurulmuş oosit kullanılan hastaların sonuçları ile taze oosit kullanılan hastaların klinik sonuçları benzerdir.

Yumurta Dondurmada Laboratuvarın Önemi

Vitrifikasyonda, oositi donduran embriyoloğun tecrübesi ve tekniği çok önemlidir. Dondurma işlemi esnasındaki en küçük hata veya gecikme oositin canlılığını kaybetmesine sebep olur. Oosit taşıyıcıya çok küçük volümde yerleştirilmek zorundadır ve embriyolog bunu mikroskop altında belli bir sürede yapmak zorundadır. Volüm fazla olursa veya yükleme süresi uzun sürerse; oosit canlılığını kaybeder.

Yumurta Dondurmanın Önemi

Rahim yaşlanması değil, yumurtanın yaşlanması hamile kalmayı zorlaştırır. 30 yaşındaki bir kadının dondurulan yumurtaları 40 yaşına geldiğinde de aynı kalır, dolayısıyla rahmin yaşlanması döllenme işleminin gerçekleşmesini engellemez. Döllenme için yumurtanın genç kalması gerekir. Yaş ilerledikçe özellikle de 35 yaşından sonra folikül sayısı ve kalitesi azalır, 40 yaşından sonra bu olay daha da hızlanır. Over (yumurtalık) rezervi azalan kadının da kendiliğinden ya da tedaviyle gebe kalma şansı azalır, hatta gebelik olsa bile düşük riski artar. Özellikle 35 yaşından önce yumurta dondurma işlemi ne kadar erken yapılırsa "yumurta hazineniz" korunarak kaliteli yumurta ile gebelik şansınız arttırılmış olur.

Yumurta Dondurmada Doğru Merkezi Seçmek

Yumurta dondurma hizmeti verebilen bir merkezin, teknolojik altyapısı güçlü embriyoloji laboratuvarı ve deneyimli, yetkin kadrosunun olması; yumurta dondurmanın doğru şekilde yapılması için büyük önem taşır.

Vitrifikasyon tekniği, uygulamanın başarısı için yetkin ve deneyimli bir kadroya ihtiyaç duyar. Yumurtalarınızın sadece hızlı ve doğru dondurulması değil, hızlı ve doğru şekilde çözülmesi de tercih ettiğiniz merkezin laboratuvar başarısına bağlıdır.

Erken menopoz riski taşıyan ya da yumurtalık rezervi düşük olan kadınlarda elde edilen yumurtaların sayısı ve kalitesi zaten risk altındadır, bu yüzden dondurma ve çözme işleminde bu konuda deneyimli embriyologların görev alması büyük önem taşır.